SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE

Rozważanie na temat ochrony prawno-autorskiej we współczesnym społeczeństwie informacyjnym najlepiej zacząć od próby zdefiniowania pojęcia społeczeństwa informacyjnego. T. Goban-Klas wraz z P. Sienkiewiczem definiuje społeczeństwo informacyjne jako „społeczeństwo które nie tylko posiada rozwinięte środki przetwarzania informacji i komunikowania, lecz przetwarzanie informacji jest podstawą tworzenia dochodu narodowego i dostarcza źródła utrzymania większości społeczeństwa”1. Luc Soetedefiniuje społeczeństwo informacyjne jako „obecnie kształtujące się społeczeństwo, gdzie wszelkiego rodzaju technologie gromadzenia i transmisji informacji oraz danych są powszechnie dostępne, co ważne dostępne po niskich kosztach. Temu powszechnemu użyciu informacji i danych towarzyszą w społeczeństwie informacyjnym organizacyjne, komercyjne, społeczne i prawne zmiany, które głęboko zmieniają życie, pracę i całe społeczeństwo jako takie”2. Ryszard Kluszczyński jako społeczeństwo informacyjne rozumie „taką organizacje społeczną, która trwa i rozwija się dzięki otwartemu dostępowi do informacji oraz posiada realną możliwość inicjowania procesów komunikowania co umożliwia jej dostęp do interaktywnych mediów”3. Jakiej definicji by nie użyć to każda z nich zakłada swobodną komunikację. To właśnie swobodna komunikacja; swoboda przepływu informacji jest istotą społeczeństwa informacyjnego. Dzięki wdrażaniu nowych technologii wszelka komunikacja na świecie niezależnie od odległości jest coraz sprawniejsza i skuteczniejsza. Internet, telewizja, telefony komórkowe to niektóre z tych właśnie osiągnięć technologicznych dzięki którym możemy komunikować się ze światem właściwie bez wychodzenia z domu. Ta komunikacja zakłada przepływ informacji. Takie informacje muszą podlegać pewnym regulacjom prawnym; ochronie prawnej. Ustawodawca zadbał by takie regulacje prawne zostały wprowadzone.

2. PRAWO AUTORSKIE

Regulacje dotyczące ochrony prawno-autorskiej zostały zawarte w Ustawie z dnia 4 lutego 1994 roku O prawie autorskim i prawach powszechnych. Artykuł 1 tej ustawy mówi, że „Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci,

niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór)”1. Prawo autorskie samo w sobie ma dwa ujęcia „W pojęciu przedmiotowym prawem autorskim jest zespół norm prawnych regulujących stosunki społeczne związane z tworzeniem i eksploatacją utworów oraz ochroną i wykonywaniem istniejących na nich praw osobistych i majątkowych. W rozumieniu podmiotowym prawo autorskie obejmuje ogół uprawnień przysługujących autorowi jako twórcy utworu.”².

Istotą prawa autorskiego jest ochrona własności intelektualnej. Każdy z nas tworząc dowolny utwór może zastrzec sobie do niego prawa. Każde naruszenie tych praw ciągnie za sobą konsekwencje zawarte w ustawie.

3. ISTOTA OCHRONY AUTORSKIEJ

Wprowadzenie ustawy służącej ochronie praw autorskich miało na celu zabezpieczenie interesu twórców utworu oraz wydawców. Dzięki niej każdy twórca może powołać się na konkretne przepisy w celu ochrony swojej twórczości.

3.1 Autorskie prawa osobiste

Zgodnie z artykułem 16 ustawy na autorskie prawa osobiste składa się otwarty katalog uprawnień, które mają za zadanie chronić więź twórcy z utworem. Więź ta jest nieograniczona w czasie i niezbywalna. Zgodnie z tym artykułem twórca ma przede wszystkim prawo do:

1. autorstwa utworu

2. oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępnienia go anonimowo

3. nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykonania

4. decydowanie o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności

5. nadzoru nad sposobem korzystania z utworu

 3.2. Autorskie prawa majątkowe

Zgodnie z artykułem 17 ustawy „Twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu”3. Według artykułu 50 te pola eksploatacji to:

„1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową,

2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy,

3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym”⁴.

Warto podkreślić, że ten katalog pól eksploatacji jest również katalogiem otwartym, bo treść majątkowego prawa autorskiego zawiera również pola eksploatacji powstające wraz z postępem techniki, które nie były znane w czasie powstawania ustawy. Autorskie prawa majątkowe wygasają do 70 lat po śmierci twórcy. To zupełnie inaczej jak w przypadku osobistego prawa autorskiego, którego prawa majątkowe nie wygasają nigdy.

  3.3 Naruszenie praw autorskich

Ustawa z 4 lutego 1994 roku O prawie autorskim i prawach powszechnych chroni twórcę już właściwie już od momentu zagrożenia dokonania naruszenia przez osoby trzecie praw autorskich osobistych. W przypadku gdy dojdzie już do naruszenia praw autorskich twórca może domagać się zaprzestania takiego procederu. Poza tym może on wnieść roszczenie o usunięcie skutków naruszenia. W szczególności jest to np. złożenie publicznego oświadczenia o odpowiedniej treści i formie. Najczęściej są to przeprosiny. Poza tym może wnieść o pieniężne zadośćuczynienie a także roszczenie by osoba, która naruszyła jego prawa autorskie uiściła z tego tytułu pewną kwotę na wybrany cel społeczny. Taka ochrona może być również realizowana po śmierci twórcy. Takie roszczenia może wnieść małżonek (jeśli go nie ma to kolejne najbliższe osoby z rodziny), stowarzyszenie twórców, organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi. Jeśli chodzi o naruszenie majątkowych praw autorskich to twórca może żądać od osoby naruszającej jego prawa autorskie zaniechania tego postępowania, usunięcia skutków naruszenia, naprawienia szkody oraz poprzez zapłatę sumy pieniężnej. Suma ta może być dwukrotnością a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione trzykrotnością stosownego wynagrodzenia. Twórca może również żądać od osoby naruszającej jego prawa wydania uzyskanych korzyści. Poza tym może się domagać jednokrotnego lub wielokrotnego ogłoszenia w prasie w formie przeprosin. Gdy naruszenie było zawinione i dokonane w ramach działalności gospodarczej twórca może ponad to zażądać wpłaty określonej sumy pieniężnej na wybrany cel społeczny. Poza odpowiedzialnością cywilną występuje również odpowiedzialność karna z tytułu naruszenia praw autorskich. Zgodnie z art. 115 ust. 1 ustawy „kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3”⁵ . Tej samej karze podlega „kto rozpowszechnia bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie albo publicznie zniekształca taki utwór, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie”⁶ .

4.OCHRONA PRAWNO-AUTORSKA WE WSPÓŁCZESNYM

SPOŁECZEŃSTWIE INFORMACYJNYM

Rozwój społeczeństwa informacyjnego wymusił wzmocnienie ochrony praw autorskich. Ogrom przesyłu informacji musi być pod stałą kontrolą. 22 maja 2001 roku Parlament Unii Europejskiej i Rada Unii Europejskiej podjęły dyrektywę w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym. Wspomniano w nim o spotkaniu Rady Europejskiej na Korfu w 1994 roku na którym podjęto inicjatywę utworzenia ogólnych ram prawnych na poziomie Wspólnoty dla wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Europie. Dyrektywa ta przewiduje harmonizację ustawodawstw Państw Członkowskich w zakresie praw autorskich i pokrewnych. Zauważono, że ochrona własności intelektualnej nie wymaga nowej koncepcji to jednak obecne prawo autorskie wymaga udoskonalenia. Aby zapewnić odpowiednią twórczość kulturalną w Europie należy zapewnić skuteczny i ścisły system ochrony prawa autorskiego. Największą dyskusję jeśli chodzi o ochronę prawa autorskiego wywołuje Internet. Każda zawarta w nim publikacja dociera do nieograniczonej ilości użytkowników. Dyrektywa z 22 maja 2001r. zawiera 15 artykułów odnoszących się do poszczególnych uprawnień – prawa do reprodukcji, dystrybucji i jego wyczerpania prawa do komunikowania utworu publiczności, ochrony zabezpieczeń technicznych i informacji o prawach autorskich. Mimo wprowadzania kolejnych regulacji prawnych to jednak nadal istnieje potrzeba podejmowania działań wspierających coraz skuteczniejsze egzekwowanie praw autorskich i praw pokrewnych oraz innych praw własności intelektualnej. Łamanie praw własności intelektualnej nie może być rozpatrywane jako problem danego kraju. Ochrona praw autorskich charakter ponadgraniczny. Ochrona prawno-autorska ma ogromne znaczenie dla rozwijania kultury. Napędza większą inwencję twórców. Ogranicza powielanie utworów. Dzięki takiej ochronie kultura rozwija się stale i w wielu kierunkach. Często zupełnie nowych. Społeczeństwo informacyjne rozwija się bardzo dynamicznie. Powinno to również pociągać za sobą dynamiczny rozwój ochrony prawa autorskiego, bo często jest tak, że prawo nie nadąża za życiem. Aby dbać o dziedzictwo kulturowe trzeba je chronić i właśnie ochrona prawno-autorska jest do tego narzędziem. Adwokat reprezentuje podmioty w postępowaniach sądowych dotyczących naruszenia majątkowych i osobistych praw autorskich oraz praw pokrewnych.

 IBLIOGRAFIA

1. T.Goban-Klas, P.Sienkiewicz , Społeczeństwo informacyjne :Szanse, zagrożenia,wyzwania, Kraków 1999
2. R.Kluszczyński, Społeczeństwo informacyjne. Cyberkultura .Sztuka multimediów, Kraków 2002
3. Jacek Sobczak, Prawo autorskie i prawa pokrewne, Polskie Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa – Poznań 2000
4. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku, O prawie autorskim i prawach powszechnych
5. Dyrektywa z dnia 22 maja 2001 roku W sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym
6. Społeczeństwo informacyjne http://www.esociety.spoleczenstwoinformacyjne.pl/index.php?option=com_content&
7. T.Goban-Klas, P.Sienkiewicz , Społeczeństwo informacyjne :Szanse, zagrożenia,wyzwania, Kraków 1999