W Indiach filmy są czymś znacznie ważniejszym niż tylko rozrywką. Oglądanie filmów jest niemalże rytuałem, który łączy pokolenia i staje się ważnym elementem codzienności. Wystarczy przytoczyć statystyki, aby zrozumieć jakim fenomenem jest film w Indiach: kino odwiedza codziennie 14 milionów ludzi. A przecież film to nie tylko kino, bollywoodzkie produkcje pokazywane są w telewizji, którą oglądać można niemal wszędzie, a największe muzyczne przeboje słychać w radiu na niemal każdej ulicy. O hinduskim chodzeniu do kina pisze Lidia Rudzińska.

To co jest najbardziej charakterystyczne dla tego kina, to ogromna sympatia dla gwiazd filmowych, podziw graniczący z uwielbieniem. Aktorzy kina Bollywood są jednymi z najbardziej rozpoznawalnych osób w kraju, ich twarze pokazywane są na bilbordach, plakaty filmowe wieszane są w bankach, sklepach, urzędach. Także w domach Hindusów często wieszane są plakaty filmowe, podobizny ulubionych aktorów mają swoje „ołtarzyki” w pokojach nastolatków. W Indiach powstaje ponad tysiąc filmów rocznie, zapotrzebowanie na nowe filmy jest tak duże, że aktorzy nierzadko pracują w dziesięciu produkcjach jednocześnie. 

Krótka historia kina indyjskiego

Hinduski przemysł filmowy powstał na początku XX wieku w Kalkucie. Niedługo potem produkcja przeniosła się do Bombaju, który stał się filmową stolicą Indii. Sam termin Bollywood jest nieformalną nazwą hinduskiego kina pochodzącego z Bombaju (połączenie dwóch wyrazów Hollywood i Bombaj). Termin ten został stworzony w latach 70-tych przez dziennikarza hinduskiego chcącego podkreślić, że produkcja filmowa Bombaju może pod każdym względem rywalizować z Hollywood. W Bollywood pracuje w niej około 2,5 miliona ludzi, produkuje się tam do tysiąca filmów rocznie. Mimo to co roku przemysł filmowy w Bombaju przynosi milionowe straty, co sprawia, że często mówi się o praniu brudnych mafijnych pieniędzy. Według statystyk policyjnych, udział mafii w kręceniu filmów spadł w ostatnich latach z 40 do 10 proc.

Zrozumieć Bollywood

Na zachodzie kino Bollywood kojarzy się przede wszystkim z kiczem. W pierwszej chwili zauważa się jedynie przepych, przesadność gestów, ogromną sztuczność emocji. Mimo, że kicz budzi w nas jedynie pejoratywne skojarzenia, to filmy hindi należy odbierać w szerszym kontekście, zrozumieć kulturę, której są odzwierciedleniem. Ale nawet dla tych, którzy nie są przyzwyczajeni do kina Bollywood ta kiczowatość, przesada czy stereotypowość może mieć swój urok. Bajeczne bogate tańce przenoszą w świat marzeń, a nadmierna mimika i gestykulacja charakterów (szczególnie złych, na których twarzach malowana jest nienawiść czy okrucieństwo) jest dla Europejczyka po prostu zabawna. Intensywność przeżyć emocjonalnych w bolly stopniuje się od ekstremalnych – w górę. jeśli tylko wyłączy się logiczne myślenie, przestanie zastanawiać się nad prawdopodobieństwem oglądanych scen i psychologią postaci – można przeżyć naprawdę miłe 3 (a może nawet i 4) godziny.

Bajeczny świat filmów

Często zarzuca się, że przepych i bogactwo pokazane w filmach bolly są zbyt mocnym kontrastem z obrazem ogromnej nędzy, w której żyją Hindusi, jednakże należy zrozumieć, że to właśnie kolor i dekoracyjność sprawiają, że filmy rodem z Bollywoodu cieszą się ogromną popularnością wśród obywateli Indii – dzięki nim mogą zapomnieć o szarej rzeczywistość, oderwać od życia codziennego. Właśnie ta ucieczka od rzeczywistości sprawia, że Hindusi tak mocno angażują się w oglądane filmy, mocno je przeżywają. Historie filmowe, bohaterzy ulubionych produkcji czy wreszcie aktorzy są dla widzów Bollywood ważnym elementem życia. Dlatego też aktorzy grający w tych filmach są dużo bardziej popularni niż gwiazdy z Hollywood, jeśli idzie nie tylko o liczbę widzów, ale i powszechny szacunek – są traktowani niemal jak bogowie. Ważne jest także to, do kogo skierowane są filmy: do kin najczęściej chodzą widzowie z małych miast i wsi, którzy marzą o tym, by chociaż zobaczyć niedostępny dla nich świat, to przeżycie niemal religijne, czy też kojarzące się z ważną państwową uroczystością (każdy seans rozpoczyna się odegranie hymnu Indii). W czasie filmu widzowie zachowują się dużo głośniej niż widownia zachodu, klaszczą, krzyczą śmieją się lub płaczą. Uwagę zwraca również wystrój budynków przeznaczonych na kina – zdobione z przepychem, bardziej przypominają pałace niż multipleksy.

Dzisiejsze Indie nie mają zbyt wiele wspólnego ze swoim obrazem pokazywanym w filmach, to przecież kraj zamieszkały przez ponad miliardową, wielorasową ludności, kraj w którym ścierają się religie (więcej niż dziesięć, choć przeważają muzułmanie i hinduiści) a obywatele mówią ponad 20 językami. To kraj skrajnych podziałów, nierówności społecznej, skrajnego bogactwa istniejącego tuż obok przerażającego ubóstwa (25% mieszkańców żyje poniżej granicy ubóstwa – nie na granicy lecz poniżej!). Prawdziwe oblicze Indii niemalże nie istnieje w kinematografii (ostanie realistyczne filmy powstawały w latach 50. – w czasie fascynacji neorealizmem). To co teraz proponuje Bollywood to ucieczka od smutku i beznadziejności – lek na codzienność.

Polecamy:

• Jerzy Płażewski, Historia Filmu 1985-2005, Warszawa 2005,
• Magazyn KINO (10, październik 2009) Artykuł: Daleko od Bollywood, Andrzej Kołodyński
• Magazyn EMPIRE (03, marzec 2010) Artykuł: King Khan Sama Toya
• Magazyn FILM (02, luty 2010) Artykuł: Bollywood da się lubić, Daina Kobuszewska

autorka: L.Rudzińska

Zapraszamy na blog filmowy Kino Świata (www.kinoswiata.blogspot.com)

Kino Świata powstało z pasji i jest miejscem wymiany myśli na temat kina światowego. Chętnie podejmujemy dyskusje na tematy filmowe. Próbujemy odkopać krytykę filmową, która coraz częściej zwraca uwagę na politykę, a nie wartość artystyczną filmu. Stawiamy na konstruktywną krytykę i nigdy niekończącą się dyskusję, którą zawsze warto prowadzić, bo rozmowy o kinie to tak naprawdę rozmowy o ludziach – ich kulturach, przyzwyczajeniach i słabościach.