Zwyczaje, rytuały, ceremonie i symbole świąt Bożego Narodzenia ciągle się zmieniają. Przykładowo, samą datę urodzin Jezusa Kościół ustalił dopiero w połowie IV wieku. Podobnie pewnej standaryzacji, wynikającej z globalizacji, podlegają chociażby ozdoby świąteczne – Święty Mikołaj wygląda wszędzie tak samo, podobne są też choinki na całym świecie, itd. Warto zatem prześledzić, jak dawniej obchodzono to święto oraz jakie korzenie mają powszechne dziś zwyczaje i tradycje.

Początki chrześcijaństwa – kiedy urodził się Jezus?

Choć obchodzimy Boże Narodzenie 25 grudnia, to dziś wiemy już, że to arbitralnie, nieprzypadkowo ustalona data, zatwierdzona oficjalnie dopiero w połowie IV wieku. Pierwszą próbę rzekomo podjął grecki teolog, Klemens Aleksandryjski. Około roku 200 ustalił on datę urodzin Jezusa na 20 maja. Inni badacze Pisma i wczesnochrześcijańscy eksperci kwestionowali te wyliczenia, jednak i tak nie wskazywali na grudzień, lecz raczej na kwiecień lub marzec. Wszystkie te terminy nie mają silnego oparcia w tekstach, bowiem Biblia nie mówi o żadnym konkretnym dniu, żadne inne pisane i materialne źródła historyczne także nie wspominają o Jezusie. Spór został ostatecznie zgaszony przez papieża Juliusza I około roku 350, kiedy to wybrał on datę 25 grudnia. Było to szeroko obchodzone w Rzymie święto Słońca, Saturnalia. Ówcześnie to właśnie na ten dzień przypadało przesilenie zimowe. Dlatego również ludy germańskie i słowiańskie wytworzyły specyficzne dla tego momentu w kalendarzu rytuały i obrzędy religijne. Co ciekawe, współczesne badania historyków wskazują, że rok urodzin Jezusa to prawdopodobnie 6 r. naszej ery, liczonej od narodzin Chrystusa.

W pierwszych kilkuset latach chrześcijaństwa Boże Narodzenie nie było wcale głównym świętem. Bardziej skupiano się na obchodzeniu niedzielnych obrzędów oraz Wielkanocy. Jednak święto urodzin Chrystusa było bardzo spójne z dogmatami i korzystne dla rozprzestrzeniania się religii. Wzmacniało się wzajemnie z kultem Maryi.

Święto na Wyspach Brytyjskich

W pierwszej połowie XI wieku zwyczaj świętowania Bożego Narodzenia zawitał na Wyspy Brytyjskie, na dwór królewski. Tam święto nazwano po staroangielsku Cristes Maesse – Msza Chrystusa. Blisko 100 lat później nazwę tę przerobiono na Cristes-messe, pierwowzór dzisiejszego słowa Christmas. To właśnie tam podczas XVI-wiecznej reformacji i późniejszych XVII-wiecznych zawirowań polityczno-religijnych uznano, że obchodzenie radośnie tego święta, ubieranie choinek i wystawianie szopek, jest niedopuszczalne i nawiązuje do pogańskich zwyczajów. Dlatego purytanie odrzucali huczne obchody, a że z nich składało się wiele społeczności kolonizujących Amerykę, to w USA w XIX wieku w niektórych stanach wciąż obowiązywał zakaz świętowania 25 grudnia (ostatni z nich zniósł zakaz w 1870r.)

Święty Mikołaj

Dawanie prezentów to prawdopodobnie jeden z najstarszych elementów tradycji świątecznej. Być może było to praktykowane podczas rzymskich Saturnaliów, choć równie przekonująco brzmi upamiętnienie darów przyniesionych przez Trzech Króli.

Jednak inną sprawą jest pojawienie się w kulturze postaci Świętego Mikołaja. Połączenie go ze zwyczajem dawania prezentów pojawiło się przed rokiem 1000, a podania o jego święcie – przypadającym 6 grudnia – takie jak IX-wieczny “Żywot św. Mikołaja” pokazują, że dzień ten był radosny i uroczysty, np. w Konstantynopolu. Również niedługo później zrodziła się tradycja organizowania przy tej dacie zabaw i przedstawień dla dzieci, a potem, we Francji, również obdarowywania najmłodszych prezentami. Przypomnijmy jedynie, że św. Mikołaj był postacią historyczną, biskupem Miry (w dzisiejszej Turcji).

Wigilia i choinka

Zwyczaj wspólnego spożycia kolacji w wigilię Bożego Narodzenia jest bardzo stary, początkowo upamiętniał agape, czyli ucztę pierwszych chrześcijan. Również w Polsce Wigilia bardzo upowszechniła się w epoce renesansu, choć nie była i wciąż nie jest oficjalnym świętem kościelnym. To właśnie ta tradycja przechowuje najwięcej unikalnych obyczajów, które mają czasem jeszcze przedchrześcijańskie pochodzenie, np. stawianie snopów zboża w rogach izby, wkładanie słomy pod obrus czy ubieranie choinki.

Nie jest jednak do końca jasne, jakie pochodzenie ma choinka, mimo że współcześnie jest uniwersalnym, światowym symbolem Bożego Narodzenia. Do naszego kraju prawdopodobnie w XVI wieku przynieśli ten zwyczaj z Europy Zachodniej protestanccy emigranci (choć dobrze wpasowywał się w słowiański kult natury i symbolikę drzew). Tam z kolei może on mieć starożytne pochodzenie, czasem doszukuje się jego korzeni w obrzędach palenia kłody i sadzenia nowego drzewa podczas germańskiego święta przesilenia zimowego, Jul. Historyczne podania twierdzą, że sam Marcin Luter bardzo lubił ubieranie i widok choinek w spokojnych, domowych zaciszach, w kontrze do hucznego biesiadowania. W tamtych czasach ozdabiano drzewka papierowymi dekoracjami i owocami.

Współcześnie choinka upowszechniła się na całym świecie. Choć występują lokalne różnice – np. w Japonii czy Chinach częściej występują papierowe ozdoby w sztuce origami, zaś w bardziej egzotycznych krajach ubiera się raczej palmy, gdyż nie występują tam iglaki – to wygląd bożonarodzeniowego drzewka jest dość uniwersalny i podobny w każdym zakątku. Ułatwia to zadanie producentom sztucznych choinek, które są coraz bardziej popularne. Obecnie tworzywa takie jak poliuretan pozwalają wytworzyć syntetyczne igiełki do złudzenia przypominające te na żywym iglaku. Dzięki temu sztuczne choinki nie przypominają już tych z czasów PRL-u, kiedy to nie były trwałe i nie prezentowały się za dobrze. Współczesne sztuczne choinki mają wiele modeli, np. na pniu, ze sztucznym śniegiem czy prawdziwymi szyszkami. Są częstym wyborem ze względu na komfort użytkowania, czyli głównie brak konieczności kupowania i transportu drzewka od sprzedawcy co roku, a także brak opadającego, suchego igliwia, które trzeba co chwila zamiatać. Co ciekawe, w naszym kraju znajduje się zagłębie producentów sztucznych choinek, które wygrywa jakością z azjatyckimi, masowymi odpowiednikami.

Artykuł opracowany przy współpracy ze sklepem internetowym jumbo-shop.pl – Twoim specjalistą od domu i ogrodu.